حتماً از خود پرسیده‌اید که بن به چه معناست و چرا شهر ما به این اسم، نامگذاری شده است؟ اما نامعلوم بودن معنای دقیق کلمه‌ی بن و علت نامگذاری آن هم از چیزهایی است که بر ناشناخته ماندن بن نزد خود ما و سردرگمی ما در هویت یابی‌مان افزوده است. واقعیت این است که چون منبع مکتوبی در مورد تاریخ بن در دست نیست یا حداقل افرادی که به منابع مکتوب دسترسی دارند آنها را منتشر نمی‌کنند، نمی‌شود به طور قطعی در مورد علت نامگذاری بن به این نام نظر داد و هر چه هست، صرفاً در حد گمانه زنی است. هر چند برخی از این گمانه زنی‌ها بنا بر بعضی شواهد و نکات تقویت میشود و بعضی نیز از نظر شفاهی بین افراد محلی مشهور است اما باز هم نمی توان به طور یقینی به آنها تکیه کرد. با این حال، چند وجه که به ذهن میرسد بررسی میشود:
اول: بُن(Bon): یکی از وجوهی که می توان برای وجه تسمیه بن در نظر گرفت، بُن است. بُن در لغت فارسی به معنای ریشه است و به جایی گفته میشود که تَه و انتهای چیزی باشد. مثلا بُناب یعنی جایی که تَه آب است و آخرین جایی است که آب به آنجا میرسد. جالب اینکه شهر بُناب در استان آذربایجان شرقی را مردم محلّی آنجا به "بین آب" میشناسند که در تغییرات آوایی در لهجه ترکی آن منطقه، کلمه بُن فارسی به بین تغییر پیدا کرده و ما هم به بِن خودمان، بین میگوییم.
دوم: بِین(Beyn): بین کلمه‌ای عربی است که معادل فارسی آن میان است و تلفظ فصیح آن در عربی بَین است. قبلتر که ابزارهای ارتباط جمعی به این گستردگی نبود، در مورد اینکه معنی بِن چیست اینطور شنیده بودیم که بِن در اصل بِین بوده و چون بین چند کوه محاصره شده، به این اسم نامگذاری شده است. این که بِن، بِین چند کوه قرار گرفته این وجه تسمیه را تقویت می کند و قبلاً همین وجه تسمیه نزد اهالی مشهور بود.
سوم: بِین(Bein): کلمه بِین در ترکی به معنای مغز است اما اینکه بِین به معنای مغز نقشی در نامگذاری بِن به این نام نقش داشته یا نه، نیاز به وجه آوردن دارد.
چهارم: بین (Bin): در ترکی بنی و نیز ترکی آذربایجانی، مین به معنای هزار است. این کلمه اما در ترکی آناتولی به صورت بین تلفظ میشود. صورت اصلی این کلمه در ترکی به شکل مینگ آمده است. در هر صورت، ممکن است عدد هزار به چیزی اشاره داشته مثل هزار خانوار، هزار چشمه و ... . اما انصاف این است که دلیلی بر این مسأله نداریم.
حتی در کامنتهای پستهای قبلی پیج بنیها دیده شد که عزیزی فرموده بودند که بن یعنی بین قهرمان (هزار قهرمان)! اما بگذارید یک اعترافی بکنم! اولین کسی که این مسأله را در فضای اینترنت نشر داد، احتمالاً نویسنده همین متن بود که در ویکی پدیا به این وجه تسمیه -که البته مبنایی نداشت و صرفاً بر اساس گمان بود- اشاره کرد. بعداً همین ادعا را برداشتند و در سایتهای مختلف از جمله سایت مرجع شهرهای ایران نشر دادند و جالب اینکه در آخرین ویرایش ویکی پدیا هم به همین سایت استناد کرده‌اند! مطلبی که خود نویسنده این متن، صرفاً بر اساس حدس خود یک چیزی را مطرح کرده و بعداً دیگرانی کلمه قهرمان را هم به آن اضافه کرده اند! البته میشود برای این وجه نیز شاهدی از تاریخ آورد: ملا جلال الدین محمد، منجم و روزنامه نگار دربار شاه عباس اول که در بسیاری از مسافرتها همراه شاه بوده نوشته است: "در اواخر رجب، نواب کلب آستان علی، به عزم آب برداشتن از زاینده رود و دیدن راه آن و آوردن آب، متوجه سیر رودخانه زنده رود شدند و قسمت آن مسافت به طوایف قزلباش نمودند"[۱] و اگر چه چیزی بیشتر از این توضیح نداده ولی می‌توان از خود چیزی اضافه کرد و صرفاً بر اساس احتمال گفت بخشی از این طوایف در ادامه مسیر زاینده رود وارد درازدره شدند و در محل بن قدیم در باغ‌های دره ساکن شدند و اینها هزار خانوار بودند. ولی این باعث تاریخ سازی و جعل میشود. حال آنکه ما دنبال حقیقت ریشه‌های خود و بن هستیم. لذا بهتر است به جای پیموندن راه غلط در پژوهش، از همشهریان عزیز دعوت کنیم تا اگر اسنادی قدیمی از بن در دست دارند تصویر آن را در فضای مجازی منتشر کنند.
[۱]ملا جلال الدین محمد منجم یزدی، تاریخ عباسی یا روزنامه‌ی ملاجلال، نشر وحید، سال ۱۳۶۶، ص ۲۰۱
تأملی پیرامون وجه تسمیه "بن"
نویسنده: رضا بنی
۰۳ آبان ۱۴۰۳