سالیانی است که به همت برخی از عزیزان همشهری تلاش‌هایی برای بازیابی هویت بنی شکل گرفته است. هویتی که مؤلفه های آن برای هر فرد اهل بن چندان مشخص نیست. به طوری که شاید در زمانهای کمی دورتر، اگر در نقطه‌ای دور از استان، از یک بنی می‌پرسیدند اهل کجایی؟ جواب می‌داد اصفهان! و گروه سرود مدارس بن در دهه شصت و هفتاد، سرود بختیاری میخواندند و اعضای آن لباس بختیاری می پوشیدند! البته ناشناس بودن استان در سطح کشور و وجود اقوام مختلف در استان در این سردرگمی هویتی بی تأثیر نبوده ولی حقیقتاً هر بنی‌ای گواهی می‌دهد که اختلاف فرهنگی اهالی بن با دیگر ساکنان استان به قدری هست که مرز مشخصی بین هویت فرهنگی و قومیتی اینها وجود داشته باشد. با این حال اگر بخواهیم مؤلفه‌های هویت یک بنی را توضیح بدهیم شاید برجسته ترین نقاط آن عبارت باشند از:
۱- چهارمحالی بودن
چندسالی است در استان فضای قومیتی تشدید شده. علت این مسأله احتمالا مهاجرت گسترده از مناطق غربی استان به مرکز استان و برخورد سه فرهنگ لر، فارس و ترک در مرکز استان با یکدیگر بوده. از طرفی برخی از قومگراها در سالهای اخیر ادعاهایی در مورد ساکنین قدیمی استان و مالکیت منطقه چهارمحال کرده اند که البته مستندی ندارد بلکه خلاف آن ادعاها ثابت است. [۱] از این نظر، میطلبد تا با تکیه بر چهارمحالی بودن فاصله و مرز مشخصی بین هویت فرهنگی ساکنین چهارمحال با قوم ساکن در غرب و جنوب استان قائل شد و بر هویت مستقل منطقه چهارمحال از دیگر منطقه استان تأکید کرد. البته این مسأله نباید باعث شود که همزیستی مسالمت آمیز و دوستانه بین اقوام به هم بخورد یا نژادپرستی و برتری‌جویی قومی در اذهان رسوخ کند. همانطور که تاکنون به خوبی این همزیستی رعایت شده است.
۲- ترک بودن:
منطقه چهارمحال در قرون گذشته همواره بخشی از اصفهان بزرگ بوده و تسلط ترک‌ها بر اصفهان حداقل از ۱۰۰۰ سال پیش در تاریخ مکتوب است به طوری که در قرن 11 میلادی، پایتخت سلسله ترک سلجوقی به اصفهان منتقل شده و بخش زیادی از جهش و ترقی اصفهان بعد از اسلام، مدیون کوشش‌های سلجوقیان است. در این دوران زبان دربار فارسی بوده اما زبان خاندان سلطنتی و نیز زبان نظامیان و ارتش، ترکی بوده است. [۲] در همین دوران، جنگ‌هایی از سلجوقیان با فرقه اسماعیلیه در خاک چهارمحال در تاریخ گزارش شده و با اطمینان می‌توان گفت که حداقل ۱۰۰۰ سال است که ترک‌ها در چهارمحال حضور داشته‌اند. به طوری که برخی از ساکنین استان مانند اهالی فرادنبه اجداد خود را به سلجوقیان نسبت می‌دهند. لذا با عنایت به این نکته که چهارمحال از حداقل ۱۰۰۰ سال پیش محل حضور ترک‌ها بوده، ترک بودن یکی از مؤلفه‌های اصلی تشکیل دهنده هویت بنی است. این که مردم بن، از کدام قبائل ترک بوده‌اند نیز البته مسأله‌ای است که خود جای ابهام است و اقوال شفاهی مختلفی در این باره وجود دارد و البته با توجه به منابع تاریخی که در مورد نسب ترکهای مناطق اطراف بن در آنها سخن گفته شده می‌توان برخی از این اقوال را تقویت کرد. کما اینکه در پژوهشهای تاریخی موجود در فضای وب، در مورد نسب ترکهای چادگان به صراحت از قول منابع تاریخی نقل شده که مردم آنها از کدام طوایف قزلباش بوده‌اند [۳]ولی در مورد شهر بن، تحقیق مستقلی صورت نگرفته و به علت در دسترس نبودن منابع دسته اول، این کار کمی دشوار است و بدون اتّکا بر منابع مکتوب تاریخی، نمی‌توان دقیق گفت که اجداد بنیها از آسیای صغیر (ترکیه و شمال سوریه) به اینجا آمده‌اند همانطور که برخی از طوایف قزلباش و نیز ترکهای عراق اینطور هستند یا اینکه از آن منطقه یا آذربایجان همانند برخی از اقوام ترک -مثل بهارلوها و قشقایی‌ها- به مناطق جنوبی ایران مهاجرت کرده و سپس به چهارمحال برگشته و در بن ساکن شده‌اند یا اینکه اصلا همه اینها ممکن است به مرور در طی زمان اتفاق افتاده باشد. پژوهشهای زبانی و بررسی شباهت گویش و لهجه ترکی بنی نیز هر چند در یافتن اعقاب بن مفید است اما گذشت زمان و تغییر و تطور لهجه‌ها که امری طبیعی است، استناد علمی را تا حد زیادی دچار خدشه خواهد کرد. با این حال آداب و رسوم و سنت‌های رایج در بن، اشتراک تامّ و تمام با بسیاری از مناطق ترک نشین ایران دارد اما از همه‌ی اینها گذشته، چیزی که مهم است این است که تمامی مردم بن در زمان حاضر، از هر کجا که در گذر زمان به این منطقه آمده باشند خود را ترک می‌دانند و این مسأله یکی از مهمترین مؤلفه‌های تشکیل دهنده‌ی هویت بن امروزی است. [۴]
۳- تشیّع:
پایبندی مردم بن به مسائل دینی و مذهبی امری است که بر کسی پوشیده نیست و از قدیم بر خلاف برخی از روستاها و شهرهای اطراف بنیها بسیار متدیّن بوده‌اند. با این حال شاید اگر در گذشته‌هایی نه چندان دور، بن اشخاصی دلسوز و آینده‌نگر داشت برخی از اماکن مذهبی و تاریخی بن از بین نمی‌رفت که شاخصترین آن، مسجد جامع قدیم بن است. هر چند مساجد متعددی دیگری هم در بن وجود داشته و آنها نیز به تدریج و برای توسعه خیابان خراب شده‌اند. در هر صورت، باورمندی مردم بن به مذهب تشیّع و برپایی مناسک دینی آن چیزی است که تا به امروز نیز دیده می‌شود و نیز حضور پرتعداد رزمندگان بنی در جبهه و تعداد بالای شهدای جنگ تحمیلی بنی نسبت به جمعیت آن نیز بر این امر صحّه می‌گذارد. این امور موجب شده تا از قدیم مردم بن به مذهبی بودن شناخته شوند و در سالهای اخیر نیز به حسینیه استان چهارمحال و بختیاری نامگذاری شود.
۴- ایرانی بودن:
صحبت در مورد این مسأله شاید قدری عجیب به نظر بیاید. چون آنچنان بدیهی به نظر میرسد که اصلا به ذکر آن نیاز نیست. اما علت تأکید بر این مسأله نگرانی از چیزی است که در سالهای اخیر -هر چند به ندرت- در فضای مجازی دیده می‌شود و آن ظهور پانترکیسم در بن است. پانترکها معتقدند که ترک بودن امری است مخالف ایرانی بودن و نمیشود هم ایرانی بود و هم ترک! در آخر هم نقشه‌ای مضحک برای تجزیه ایران یا لااقل فدرالیسم در ایران منتشر کرده‌اند که در آن، کشور یا ایالتی خودمختار به اسم قشقاییستان در جنوب کشور تشکیل شود و در نقشه کذایی‌شان بخش‌هایی از چهارمحال را به آن ملحق کرده‌اند. چندقطبی شدن فضای جامعه و بحرانهای اجتماعی به این قبیل مسائل دامن زده و نگرانی آن می‌رود که کار به جایی برسد که برخی حتی از ایرانی بودن خود نیز شرمنده بوده و خود را منتسب به مؤلفه‌ای غیر از ایرانی بودن بدانند. همانطور که در مناطق شمال غرب ایران نیز این حرفها تا حدود ۲۰ سال پیش خریداری نداشت ولی به تدریج در بین برخی از طیفهای جامعه در آن مناطق پررنگ شد. از این جهت باید روی ایرانی بودن تأکید کرد.
------------------------------
[۱] به عنوان مثال برخی از ادعاهای مضحک را در این دو وبلاگ می‌توانید مطالعه کنید:
https://shavini.blogfa.com/
https://ostanebakhtiari.blogfa.com/
[۲] لینک
[۳] لینک
[۴] یکی از معضلات برای شناسایی دقیق اجداد بنیها، در دسترس نبودن اسناد تاریخی مکتوب بن مثل کتب قدیمی و خطی، قراردادها، مبایعه نامه ها، تقسیم نامه ها و... است. گمان می‌رود اسنادی از این دست نزد برخی از همشهریان عزیز موجود باشد که با بی لطفی آنها را منتشر نمی کنند. این عزیزان اگر لطف کنند و تصویر آن را در فضای مجازی یا همین سایت منتشر کنند، مطمئناً بخشی از ابهامها رفع خواهد شد.
بنی بودن؛ تلاشی برای بازیابی هویت
نویسنده: رضا بنی
۱۸ مهر ۱۴۰۳